Szumlewicz: KPO – stracona szansa

Wszystko to są oczywiście bardzo ważne sprawy, kluczowe jednak jest to, że opozycja nie przedstawiła żadnej całościowej alternatywy wobec rządowej wersji Krajowego Planu Odbudowy. Uwagi zaprezentowane przez opozycję były mało istotnymi przypisami wobec propozycji rządowych.

Wielu komentatorów słusznie zwraca też uwagę, że w przyjętej przez rząd wersji KPO środki przeznaczane na samorządy mają pochodzić głównie z części pożyczkowej, a projekty rządowe, w tym olbrzymie środki na Centralny Port Komunikacyjny, z bezzwrotnej części grantowej. Pytany o tę sprawę minister Waldemar Buda podkreślał, że część pożyczek samorządowych może weźmie na siebie rząd. Oznacza to jednak, że jest jeszcze gorzej niż mogło się wydawać, a mianowicie samorządy kierowane przez PiS mogą mieć pożyczki spłacane przez władzę centralną, a te rządzone przez opozycję będą zmuszone samodzielnie spłacać kredyty! Trudno się dziwić, że część opozycji jest nieufna wobec takiego mechanizmu wydatkowania środków unijnych. Niedawno też wyszło na jaw, że rząd już prawie roku temu konsultował kształt Krajowego Planu Odbudowy z wybranymi prezesami spółek skarbu państwa, zachęcając ich do czerpania garściami z unijnej kasy.

Unijny Fundusz Odbudowy został pomyślany jako zastrzyk finansowy dla całej UE, mający na celu odbudowę gospodarek unijnych po kryzysie związanym z epidemią koronawirusa. Kryzys ten potężnie uderzył w miliony pracowników, pogorszył warunki pracy w wielu branżach, uśmieciowił dużą część rynku pracy, pogorszył standardy bezpieczeństwa i higieny pracy, narażając pracowników na nowe, wcześniej niespotykane niebezpieczeństwa, przyczynił się do wzrostu ubóstwa i wykluczenia społecznego. Tymczasem w ostatecznej wersji Krajowego Planu Odbudowy problematyka praw pracowniczych znalazła się na marginesie. W dokumencie nie pojawiły się żadne instrumenty na rzecz ograniczenia umów cywilno-prawnych, żadnych rekomendacji odnośnie do zwiększania stabilności zatrudnienia, żadnych mechanizmów na rzecz rozpowszechniania układów zbiorowych, które w większości krajów zachodnich są standardem. Rządowa wizja KPO nie wniosła też żadnych propozycji odnośnie poprawy bezpieczeństwa pracy, choć w Polsce cały czas liczba wypadków w pracy należy do najwyższych w Unii Europejskiej.

Porozumienie Prawa i Sprawiedliwości z Lewicą zawarte w kuluarowych rozmowach może zdumiewać i budzić niesmak, bo niedawno posłowie i posłanki Lewicy protestowali na ulicach całej Polski przeciwko zamordystycznej i niewiarygodnej władzy. Słusznie mówili o autorytaryzmie, deptaniu praw kobiet, nagonkach na LGBT, prześladowaniu sędziów nieposłusznych Ziobrze, niszczeniu niezależnych mediów, zamachu na kulturę. Tymczasem nagle klub Włodzimierza Czarzastego zmienił front i postanowił ustalić ostateczny kształt KPO na nieformalnym spotkaniu z rządem. Liderzy Lewicy nie forsowali dyskusji plenarnej, podczas której społeczeństwo mogłoby ocenić racje różnych stron, lecz zawarli szybkie porozumienie. Co więcej, na obradach Sejmu wspólnie z PiS-em nie zgodzili się, by głosowanie przesunąć o dwa tygodnie, aby Krajowy Plan Odbudowy był jeszcze przedyskutowany przez partnerów społecznych i parlamentarzystów.

Długo można wymieniać braki Krajowego Planu Odbudowy, w tym brak jego związku z jakkolwiek pojmowaną lewicowością. Szkoda, że dyskusja nad KPO potoczyła się w ten sposób. Była to szansa dla parlamentarnej opozycji na przedstawienie całościowej alternatywy wobec wizji autorytarnej, prawicowej władzy. Niestety taka alternatywa nie powstała, a Lewica wręcz poparła pomysły rządu.

PiS i Lewica w swojej wizji Krajowego Planu Odbudowy nie zawarły też żadnych rozwiązań na rzecz ograniczenia nierówności społecznych, w tym nierówności regionalnych, chociaż epidemia niewątpliwie przyczyniła się do ich zwiększenia. Nie uczyniono też priorytetem opieki żłobkowej ani senioralnej, chociaż w Polsce wydatki na wsparcie instytucjonalne dla seniorów należą do najniższych w Unii Europejskiej. 

Dyskusja nad Krajowym Planem Odbudowy obnażyła słabość i mizerne przygotowanie merytoryczne największych polskich partii. 

Poprawki ogłoszone przez Lewicę po spotkaniu z rządem przy zamkniętych drzwiach prawie nic nie wniosły do KPO i większość z nich było obligatoryjną częścią programów unijnych. 30% wydatków na samorządy to słuszny pomysł, ale wszystkie środki unijne są w dużej mierze kierowane do samorządów. Ważniejsze są tu szczegóły i proporcja części grantowej i pożyczkowej. O to Lewica już nie zadbała. 300 mln euro na branże, które zostały poszkodowane przez epidemię koronawirusa, to grosze, tym bardziej, że cały fundusz unijny miał przeciwdziałać skutkom pandemii. 850 mln euro na szpitale powiatowe to w perspektywie 6 lat nic nie znaczący dodatek, a przecież Komisja Europejska wręcz naciskała, by opieka zdrowotna była jednym z filarów funduszy pomocowych. 75 tys. mieszkań to w perspektywie kilku lat bardzo niewiele, tym bardziej, że ponad połowa środków na ten cel ma być przekazana z budżetu państwa, a nie środków unijnych. Komitet monitorujący w kształcie zaproponowanym przez rząd jest podporządkowany władzy, a oczekiwanie, by władza zaprezentowała harmonogram wydatków części pożyczkowej, to obowiązek każdego kraju nałożony przez Komisję Europejską.

Pospieszny i nietransparentny tryb prac nad dokumentami kluczowymi dla kraju pogarsza jakość legislacji i podważa podstawy demokracji parlamentarnej. Pod tym względem opozycja poza Lewicą słusznie argumentowała, by w pracach nad dokumentem uczestniczyli przedstawiciele samorządów, organizacji pozarządowych, związków zawodowych i związków pracodawców, i by dokument został przedyskutowany w Sejmie. Koalicja Obywatelska, PSL i Polska2050 nie przedstawiły całościowej alternatywy wobec PiS-owskiej wizji Krajowego Planu Odbudowy, ale przynajmniej naciskały, by ostateczny kształt KPO był przyjmowany w wyniku konsultacji z możliwie szerokim gronem partnerów społecznych. Lewica nawet tego nie zrobiła.

Trudno w tym kontekście zrozumieć, dlaczego krytycy porozumienia Lewicy z PiS-em są wyzywani od liberałów i sojuszników Konfederacji. Na całym świecie wydaje się dość naturalne, że socjaldemokraci i socjaliści mają inne priorytety w polityce społeczno-gospodarczej niż nacjonalistyczna prawica. Dziwne raczej jest to, że w Polsce Lewica poparła wizję wydatkowania środków unijnych przedstawioną przez narodowo-katolicką prawicę, nie wnosząc do niej nawet żadnych istotnych poprawek. Warto w tym kontekście zauważyć, że zdaniem rządu Krajowy Plan Odbudowy ma wpisać się w całościowe ramy polityki społeczno-gospodarczej Prawa i Sprawiedliwości. Bezkrytyczne poparcie dla tego dokumentu oznacza więc akceptację priorytetów i wizji kraju ekipy Mateusza Morawieckiego. Trudno w tym kontekście uniknąć wrażenia, że Lewica, być może tymczasowo, ale jednak bardzo zbliżyła się do PiS-u.

Polska jest także jednym z tych krajów, w których liczba ofiar śmiertelnych związanych z epidemią była najwyższa na świecie. Mimo to ochrona zdrowia nie została uczyniona priorytetem rządowej wersji KPO. W dokumencie przesłanym do Komisji Europejskiej założono, że w ramach tzw. Instrumentu na Rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności Polska chce wykorzystać do 2026 r.  36,0 mld euro z przyznanych 58,1 mld euro, w tym w całości część grantową (23,9 mld euro). Z pięciu wyodrębnionych priorytetów wydatki na opiekę zdrowotną mają być najniższe (tylko 4,5 mld euro)! Zdumiewające, że na ten model KPO zgodziła się Lewica, która jeszcze niedawno mówiła o potrzebie zwiększenia wydatków na opiekę zdrowotną o co najmniej 2 pkt proc. PKB.

W propozycji KPO przedstawionej przez PiS i zaakceptowanej przez Lewicę nie wprowadzono też żadnego nadzoru. Może się okazać, że po stronie polskiej wydatkowanie środków będzie nadzorowane przez komisję kierowaną przez Jacka Sasina albo że komitet monitorujący będzie jedynie ciałem doradczym, a nie decyzyjnym. Inne niebezpieczeństwo to wprowadzenie do organu kontrolnego instytucji, które same będą adresatami pomocy, co sprawi, że ciało od kontroli samo będzie sobie przyznawać granty i dotacje. Ponadto warto pamiętać, że rząd PiS zakwestionował prymat prawa unijnego nad krajowym, a bezprawny Trybunał Konstytucyjny Julii Przyłębskiej już w połowie maja będzie decydować, czy Polska ma się stosować się do prawa unijnego. Co to oznacza? Między innymi arbitralność decyzji władzy odnośnie wdrażania Krajowego Planu Odbudowy. Gdy coś się władzy nie spodoba, Mateusz Morawiecki ogłosi, że Unia łamie polską Konstytucję, a Przyłębska wraz z Krystyną Pawłowicz i Stanisławem Piotrowiczem jej przytakną. Dziwne, że Lewica nie poruszyła nawet tej kwestii w rozmowach z PiS-em.