Tykająca bomba przy granicy z Polską? MSZ Litwy: “są poważne powody do obaw”

Litwa rozdaje obywatelom jod i przestrzega Polskę przed ryzykiem

O sytuacji w Ostrowcu mówiono jeszcze latem, gdy oficjalnie ją otwarto. Elektrownia ta ma być bowiem gwarancją suwerenności energetycznej Białorusi. Jej budowę planowano jeszcze w latach 80 XX wieku. Prace jednak zawieszono, ponieważ w kwietniu 1986 roku doszło do fatalnej w skutkach, katastrofy atomowej w Czarnobylu.

Władze Białorusi zaczęły ponownie przyglądać się pomysłowi budowy elektrowni w 2007 roku. Białorusinom zaczęło wówczas zależeć na choćby częściowej niezależności energetycznej od Rosji. Dzisiaj wiadomo, że pomysł budowy elektrowni w Ostrowcu nie był do końca przemyślany i co gorsza - obiekt może stanowić ciche zagrożenie dla całej Europy.

O bezpieczeństwo szczególnie obawia się Litwa. Kraj ten od kilkunastu lat starał się wpłynąć na decyzję o budowie ostrowieckiej elektrowni. Szczególnym problemem jest lokalizacja obiektu - znajduje się on zaledwie 40 km od stolicy Litwy, Wilna. Dystans do Mińska jest blisko trzy razy większy. Warszawa leży około 430 km od elektrowni w Ostrowcu i jest trzecią najbliżej położoną zagraniczną stolicą. Zgodnie ze słowami MSZ Litwy i my powinniśmy się obawiać, oraz aktywniej włączyć w  walkę z działalnością obiektu.

Władze kraju są na tyle zaniepokojone, że w wielu regionach mieszkańcy otrzymali zapas jodu, a także specjalne instrukcje co zrobić w wypadku awarii ostrowieckiej elektrowni.

Litwa uważa Białoruską Elektrownię Jądrową za regionalne zagrożenie środowiskowe i poważne ryzyko dla bezpieczeństwa atomowego. Szczególnym problemem są poniższe czynniki:

- Elektrownia znajduje się na granicy Litwy i Unii Europejskiej, zaledwie 40 km od Wilna. Lokalizacja została wybrana bez uwzględnienia żadnych potencjalnie negatywnych efektów dla zdrowia i życia obywateli Litwy, a także zagrożenia dla jej środowiska.

- Mimo wielu nacisków ze strony Litwy i środowisk międzynarodowych na przestrzeganie ogólnych norm ustalonych przez IAEA, WENRA i UE, Białoruś rozwija elektrownię z pogwałceniem międzynarodowych standardów bezpieczeństwa” - czytamy w oficjalnym komunikacie Ministerstwa Spraw Zagranicznych Litwy.

- Od samego początku projekt Białoruskiej Elektrowni Jądrowej był prowadzony w tajny i nietransparentny sposób. Doszło do wielu incydentów i awarii kluczowych systemów. Elektrownia została otwarta w czerwcu 2021 roku z opóźnieniem tylko po to, żeby zostać zamknięta miesiąc później przez krytyczną awarię nadrzędnych układów. Od początku działalności, elektrownia pracowała tylko przez połowę czasu - czytamy dalej.

Litwini są przekonani o poważnym zagrożeniu, jakie niesie za sobą dalsze eksploatowanie obiektu. MSZ Litwy uważa, że elektrownia w Ostrowcu ma na celu utrzymanie Państw Bałtyckich pod wpływem Rosji:

- Białoruska Elektrownia Jądrowa jest nie tylko zagrożeniem dla całego regionu. Projekt ten ma także na celu utrzymanie Państw Bałtyckich pod wpływami Rosji i opóźnienie kluczowych procesów, które mają pozwolić krajom regionu na dołączenie do Europejskiej Sieci Energetycznej w 2025 roku. Z tych właśnie powodów Litwa zakończyła jakąkolwiek wymianę energetyczną z Białorusią ” - czytamy w komunikacie MSZ Litwy.

Litwa zaznacza też, że respektuje prawo każdego kraju do decydowania o rozwijaniu energii atomowej, aczkolwiek zwraca uwagę, że wraz z tym prawem łączą się zobowiązania o przestrzeganiu międzynarodowych ustaleń i najwyższych standardów bezpieczeństwa w kontekście międzynarodowego ryzyka.

Zgodnie z przewidywaniami litewskich ekspertów, w przypadku awarii ostrowieckiej elektrowni skażeniu uległby teren w promieniu nawet 1000 kilometrów. Zagrożone są nie tylko Polska i Państwa Bałtyckie, a także Ukraina, Niemcy, Czechy i Słowacja, a nawet Szwecja i Finlandia.

Źródło: MSZ Litwy

Litwa: “mamy dowody, że złamano międzynarodowe konwencje, doszło do wielu awarii”

Sprawa wygląda bardzo poważnie. Na dodatek przedstawiciele Ministerstwa Spraw Zagranicznych Litwy w przekazie załączyli także plik, w którym zawarte zostały szczegóły licznych pogwałceń międzynarodowych ustaleń i protokołów bezpieczeństwa. Sytuacja nie wygląda dobrze:

1. Białoruś złamała ustalenia z Europejską Komisją Gospodarczą w kwestii publicznego dostępu do informacji, a także publicznego udziału w podejmowaniu decyzji środowiskowych. Złamano Konwencję Aarhus z 2011 roku. Dodatkowo, przez represje wobec aktywistów środowiskowych na Białorusi, zapadła decyzja o zawieszeniu Białorusi w prawach ustalonych w trakcie Konwencji Aarhus.

2. Białoruś złamała ustalenia Europejskiej Komisji Gospodarczej o ewaluacji środowiskowych i międzynarodowych zagrożeń wynikających z budowy elektrowni. W 2019 roku zostało potwierdzone, że Białoruś nie wywiązała się ze zobowiązań wobec ustalenia alternatywnych lokalizacji dla elektrowni atomowej, które zostały ustalone na konwencji z Espoo w 2014 roku.

3. Białoruś w sposób selektywny stosuje się do standardów Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (IAEA). Białoruś wskazuje na liczne międzynarodowe testy, aczkolwiek nie dzieli się wynikami, a także utrzymuje w tajemnicy progres wdrażania nakazów i zaleceń. Przykładowo Białoruś utajniła raport pre-OSART, przez co jest on niedostępny dla międzynarodowej grupy ekspertów. Dodatkowo, Białoruś ograniczyła liczbę wyznaczonych przez IAEA testów SEED i ominęła dwa z sześciu modułów.

MSZ Litwy przedstawiło także awarie i zagrożenia wynikające z eksploatacji Białoruskiej Elektrowni Atomowej. Przedstawiciele zaznaczają jednak, że wiele z incydentów zostało prawdopodobnie zatajone.

“Oprócz wcześniej podanych przykładów, brak transparentności i przestrzegania norm bezpieczeństwa doprowadził także do poważnych sytuacji, które powinny wzbudzić niepokój w regionie” - czytamy w komunikacie.

Oto incydenty zawarte w przekazie:

- Wiele nieplanowanych wyłączeń i awarii sprzętu podczas uruchamiania elektrowni. Tylko w listopadzie doszło do czterech nieplanowanych wyłączeń.

- Domniemany incydent ze wzrostem poziomu promieniowania w okolicach elektrowni z 7 marca 2021 roku.

- Dwa incydenty związane ze zbiornikiem ciśnieniowym reaktora w 2016 roku.

- Znane jest w sumie osiem incydentów w trakcie budowy reaktora. Domniemana jest co najmniej jedna ofiara śmiertelna.

- Za każdym razem władze Białorusi podejmowały ten sam schemat: ukrywanie, zaprzeczanie lub umniejszanie powagi informacji. Oprócz tego Białoruś nie stosuje się do wcześniejszych doświadczeń Finlandii. Fińska Agencja Bezpieczeństwa Jądrowego (STUK) wskazała, że bezpieczeństwo spółek związanych z Rosatomem powinno być zwiększone, na przykładzie fińskiej elektrowni Hanhikivi-1, która jest podobna do tej w Ostrowcu - czytamy.

Litwa zaznacza także, że działalność elektrowni ma charakter polityczny. Zgodnie ze słowami przedstawicieli litewskiego MSZ, elektrownia w Ostrowcu jest także poważnym zagrożeniem ataków hybrydowych ze strony Rosji, a także podstawą propagandy Rosji i Białorusi.

- Rosatom ma możliwość przelania problemów w Ostrowcu na sfery prawne, ekonomiczne, społeczne, infrastrukturalne, a także militarne w celu uzyskania przewagi. W sierpniu 2020 roku Białoruś przeprowadzała ćwiczenia wojskowe w okolicach elektrowni. Obiekt został także użyty, jako desperacka próba usprawiedliwienia przymuszonego lądowania samolotu linii Ryanair 23 maja 2021 roku - mówi MSZ Litwy.

- Centrum analiz dezinformacji Debunk EU donosi, że Białoruska Elektrownia Jądrowa jest częstym tematem dla kampanii dezinformacyjnej Rosji i Białorusi. Mają one na celu odwrócenie uwagi od zagrożenia bezpieczeństwa nuklearnego i środowiskowego wynikającego z eksploatacji Białoruskiej Elektrowni Jądrowej, a także umniejszania argumentów Litwy i usprawiedliwiania projektu, jako ekonomicznie potrzebnego” - podsumowuje komunikat Ministerstwa Spraw Zagranicznych Litwy.

IAEA: “w celu uzyskania informacji polecamy kontaktować się z władzami Białorusi”

Litewskie doniesienia brzmią bardzo poważnie. Jeśli spełniłyby się najgorsze scenariusze naszego sąsiada, Polska jest jednym z najbardziej zagrożonych krajów. Warszawa leży bowiem zaledwie 430 kilometrów od Białoruskiej Elektrowni Jądrowej. To dwukrotnie bliższa odległość od elektrowni w Czarnobylu. Czy mamy się czego obawiać?

W celu skonfrontowania zarzutów Litwy, skontaktowaliśmy się z Narodowym Centrum Badań Jądrowych . Co ciekawe, okazało się, że wśród kompetencji największej tego typu instytucji w Polsce nie leży badanie obiektów jądrowych za granicą, nawet w państwach sąsiadujących.

Polecono nam kontakt z IAEA, czyli Międzynarodową Agencją Energii Atomowej. Jest to największa instytucja zajmująca się badaniami nad atomem na świecie. Słowa IAEA, choć mało szczegółowe, wskazują na chęć Białorusi do przechodzenia szkoleń i kontroli. Jednak jeden szczegół może budzić podejrzenia:

- Bezpieczeństwo nuklearne jest narodowym obowiązkiem. IAEA wspiera kraje w celu wypełnienia tego obowiązku poprzez rozwój standardów bezpieczeństwa i zapewnieniu asysty i szkoleń na prośbę państwa - czytamy w odpowiedzi IAEA.

- IAEA oferuje także państwom członkowskim recenzje naukowe i doradztwo, czyli międzynarodowy zespół ekspertów może porównać praktyki ze standardami i zaleceniami IAEA. Zadaniem IAEA nie są żadne usługi i regularne inspekcje, czy substytuty kontroli narodowych środków bezpieczeństwa. Leży to w zakresie obowiązków instytucji w państwach członkowskich - czytamy dalej.

Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej odniosła się także bezpośrednio do sytuacji na Białorusi:

- Na zapytanie Rządu Białorusi, IAEA przeprowadziła wiele recenzji naukowych i doradztw w ostatnich latach. Są one ogólnodostępne. W październiku 2021 roku, zespół ekspertów przeprowadził w Ostrowcu OSART. Proces ewaluował pre-OSART przeprowadzony dwa lata wcześniej - czytamy w orzeczeniu IAEA.

- OSART ma na celu asystę operatorów nuklearnych we wzmacnianiu bezpieczeństwa w bezpieczeństwa w elektrowniach jądrowych. OSART weryfikuje obszary, w których bezpieczeństwo powinno być wzmocnione, gdy są one sprzeczne ze standardami bezpieczeństwa IAEA i stosuje rekomendacje jeśli jest taka potrzeba - dodaje IAEA.

- Białoruś poprosiła także o IRRS, który miał miejsce między 5 a 13 grudnia 2021 roku. Ta misja ma na celu ocenę progresu względem IRRS przeprowadzonego w 2016 roku. W celu uzyskania szczegółowych informacji na temat Białoruskiej Elektrowni Jądrowej polecam bezpośredni kontakt z władzami Białorusi - podsumowuje orzeczenie IAEA.

Takie stwierdzenie ze strony Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej wydaje się być co najmniej naiwne. Dobrze wiadomo, że rząd Białorusi ukrywa niewygodne fakty, a dostęp do informacji jest tam stale utrudniany. Pewnym są fakty - Białoruska Elektrownia Jądrowa została otwarta bez atestów i dopiero teraz przechodzi ważne testy i szkolenia zgodne z międzynarodowymi standardami.

Słowa Litwy i IAEA budzą podejrzenia i pytanie - czy Unia Europejska nie przeoczyła poważnego zagrożenia bezpośrednio na własnej granicy?